Về Họa Sĩ Bùi Đức
Contents
Bùi Đức vốn là họa sĩ sơn mài, tốt nghiệp loại xuất sắc trường Đại học Mĩ thuật năm 2003. Sớm thành danh, sớm thành công, anh từng là họa sĩ đại diện cho miền Bắc được mời dự triển lãm mĩ thuật Singapo 2007.
Họa sĩ Bùi Đức sinh năm 1968, trong một gia đình công chức bình thường, bố là kế toán, mẹ là y sĩ. Trong bốn người con của gia đình, Đức nghịch ngợm, quậy phá từ nhỏ. Vốn thông minh, nhanh nhẹn, Bùi Đức là niềm trông đợi lớn của mẹ. Dần dần anh khiến cả hai đấng sinh thành thất vọng. Nhưng anh là đứa trẻ hạnh phúc vì mẹ dù thất vọng vẫn bênh anh như gà mẹ bênh con. Bố dù thất vọng vẫn yêu anh như một người đàn ông yêu thằng đàn ông bé nhỏ mình sinh ra. 18 tuổi, cầm tờ giấy gọi đi bộ đội, Đức vui sướng lao vào một trải nghiệm mới. Quãng đời quân ngũ không thay đổi được chút nào tính cách khác thường của con người đó. Có chăng nó làm nên một Bùi Đức dày dạn hơn, lì lợm hơn. Đức kiểm soát tốt hơn thứ năng lượng dồi dào trong mình, biết cách ẩn nó sau gương mặt hiền lành, nụ cười hồn hậu. Mãi đến khi lao vào học Mĩ thuật, Bùi Đức mới chuyển hóa năng lượng dữ dội đó vào nghệ thuật.
Con người Bùi Đức vốn phóng túng, tự do, không thể ép vào khuôn khổ. Anh luôn bất hòa với mọi thứ quy định thành văn hoặc bất thành văn của xã hội. Lẽ tất yếu, anh nếm trải đủ loại “lên voi xuống chó”. Điều tuyệt nhất là thăng giáng cuộc đời không biến anh thành kẻ yếm thế hoặc thù hận. Ngược lại nó khiến anh tìm thấy bản chất thực của mình, phát hiện lại mình trong một tâm thế bình yên. Bùi Đức nhận ra rằng cần phải sống cho mình một cách trọn vẹn đầy đủ nhất. Sống như thế là bớt đi một kẻ sân si cho đời, chẳng phải là việc tử tế sao! Hai chặng đời, hai nét tính cách khác biệt đó của Bùi Đức hiện ra rất rõ trong hành trình sáng tạo của anh.
Những năm đầu, tranh Bùi Đức thấm đẫm nỗi cô đơn. Vẻ đẹp của tranh Đức khi ấy là thứ vẻ đẹp ám ảnh, lôi cuốn người xem vào cõi tinh thần nhiều day dứt, nhiều mềm yếu, lắm vật vã. Sự ám ảnh đó nằm sâu sau những chau chuốt, kĩ càng, tinh tế đến nghiêm cẩn của nghệ thuật sơn mài. Càng tinh tế bao nhiêu, sự dồn nén càng lớn bấy nhiêu. Tranh như một sự giải thoát, cũng là sự giam cầm cái linh hồn nhạy cảm cứ rung lên sau Màu, Hình, Chất liệu…Tháng 9/2010, Bùi Đức tổ chức một cuộc triển lãm cá nhân mang tên “Mẹ Âu Cơ”, đánh dấu độ chín trong nghệ thuật tranh sơn mài của mình.
Cơ Duyên
Năm 2015, Bùi Đức đột ngột bỏ Hà Nội lên Sa Pa sinh sống. Anh dựng một nếp nhà sàn cheo veo bên sườn núi, gọi là Thuyền Mây (hình như cái tên này do một người con gái đẹp đặt cho). Ở Thuyền Mây, Bùi Đức sống một mình. Con người, đến một lúc nào đó sẽ nhận ra rằng sống một mình khác với cô đơn. Cô đơn giữa Hà Nội phồn hoa và một mình với mây trời Tây Bắc. Có lẽ, chỉ Đức mới hiểu niềm hạnh phúc mà anh đã nắm được: hạnh phúc của kẻ một mình.
Một mình, anh lang thang khắp các bản làng Sa Pa, say đắm với toàn bộ thiên nhiên, cuộc sống và con người nơi đây.
Một mình, anh mang vẻ đẹp của một vùng văn hóa vào những bức tranh mới, màu sắc tươi tắn, mộc mạc, nét mặt đặc trưng của người H’mông, trang phục, sinh hoạt độc đáo…và chút gì đó phảng phất những bóng hình xưa cũ. Nụ cười của ai đó, ánh mắt của ai đó, niềm khao khát, đam mê một thời nào đó vẫn còn đâu đây trong những bức tranh hiện tại. Bùi Đức đã một mình nhưng vẫn có một tri kỉ cùng anh trong chiều sâu tâm thức.
Có lẽ, phải nói một chút về Thuyền Mây, chốn thần tiên của Bùi Đức. Đó là ngôi nhà sàn dựng bên sườn núi đầu bản Lao Chải. Bùi Đức vẫn vui miệng tự phong mình là quốc vương Lao Chải, trấn ngự nơi đẹp nhất của bản. Sáng sớm hoặc đêm xuống, Thuyền Mây bồng bềnh trôi trong sương khói, sương mù ùa vào ngập sàn, chập chờn quanh bếp lửa dựng giữa nhà sàn gỗ. Bên ngọn lửa ấy, gã họa sĩ ngả lưng trên ghế, nhấm nháp chén rượu, đắm mình trong âm nhạc, ngắm không biết chán thung lũng thăm thẳm trong sương và khí lạnh, ngắm bóng núi Tây Bắc hùng vĩ đen mờ trên nền trời bao la.
Đức hay lang thang các bản làng, bắt gặp nhiều thứ hay ho mà người dân đã vứt bỏ, đặc biệt xúc động với những dụng cụ bằng gỗ của đồng bào dân tộc như thùng nấu rượu bằng nguyên một thân cây, bễ lò rèn, máng lợn, mẹt gỗ pơ mu dùng để ủ men rượu, làm mâm hoặc thớt. Tuổi của chúng cũng từ bốn mươi đến bảy tám mươi năm. Anh nhặt nhạnh về và coi chúng như vật báu. Anh nhìn những vật dụng bằng gỗ cũ đó như tác phẩm nghệ thuật được tạo ra bởi sự khéo léo, sáng tạo, ngẫu hứng của người nông dân. Những chiếc mâm chẳng theo khuôn khổ nào, cái tròn, cái méo được làm bằng những nhát đẽo thô sơ. Vết dao vạt, vết đục nham nhở, những đường rãnh nông sâu chằng chịt, mắt mấu sẹo nguyên cả đám trên thân gỗ. Đối với một số người, đó là thứ xấu xí bỏ đi. Nhưng trong mắt người nghệ sĩ, đó là cái đẹp hiếm có.
Họa Sĩ Bùi Đức & “Không Nghĩ”
Đống thùng gỗ, mâm gỗ đó được Bùi Đức cất giữ như của quý ở Thuyền Mây. Anh từng có ý định trưng bày nguyên bản, nhưng có một điều gì mơ hồ cứ âm ỉ nung nấu trong lòng. Một ngày, anh nhận ra điều thôi thúc mình bấy lâu. Đó là khao khát làm một cái gì đó để tôn vinh, ngợi ca vẻ đẹp tự nhiên của văn hóa Tây Bắc. Nhưng đứng trước những vật dụng gỗ in vết thời gian đó, Bùi Đức bỗng hoảng sợ. Anh sợ mình sẽ phá hỏng nó, phá đi tinh thần và sự đẹp đẽ vốn có. Chỉ đến khi biết được mình sẽ làm gì, anh vượt qua nỗi sợ. Điều gì đến phải đến, Bùi Đức làm điêu khắc.
Có lẽ ở Việt Nam, chưa có ai làm điêu khắc như Bùi Đức: dùng cưa máy để tạc gỗ. Làm điêu khắc bằng máy cầm tay rất thích vì nó thần tốc, chạy kịp cảm xúc nhưng rất nguy hiểm. Nếu không biết kiểm soát sẽ lĩnh sẹo theo nghĩa đen thậm chí nguy đến cả tính mạng. Không ít lần Bùi Đức phải vào viện khâu những vết chém trên tay, có lần suýt bay cả chân nhưng chính vì thế lại có thêm những cung bậc cảm xúc tươi rói. Mỗi lần bước vào phòng làm việc, anh thường livetreams để bạn bè biết nếu không may xảy ra tai nạn. Một lần sáng tác như một cơn lên đồng, một trận say điêu linh. Anh thèm làm tượng như một con nghiện nhớ thuốc, đi đâu chỉ mong ngóng về để chui vào căn phòng bụi mù bột gỗ, bề bộn dụng cụ, những cục gỗ phủ đầy bụi chồng chất quanh chỗ ngồi. Vẽ tranh chưa bao giờ đem lại cho anh khoái cảm đó.
Bùi Đức làm phù điêu, mỗi phù điêu là một gương mặt. Những gương mặt anh gặp đâu đó trong đời, quen có lạ có. Không gương mặt nào thuộc về một nhân vật cụ thể. Mỗi gương mặt là một ấn tượng riêng đọng lại, thần thái, biểu cảm đều khác thường. Chỉ cần cảm xúc và tư tưởng dẫn đường, Bùi Đức không theo trường phái nào nhất định. Không thể gọi tên phong cách sáng tác của Bùi Đức, vì chẳng phong cách, trường phái nào thay thế được sự sống động, phóng túng, sự rung động sâu sắc trong từng khối tượng. Khác hẳn tranh sơn mài với tạo hình chỉn chu, chuẩn mực, phù điêu Bùi Đức thoát hẳn khuôn khổ, tự do biểu đạt ý tưởng, thoáng đãng mạch lạc ở tổng thể nhưng “găm chết” những chi tiết chủ đạo. Tạo hình điêu khắc của Bùi Đức tôn trọng chất liệu tuyệt đối. Gỗ không chỉ là chất liệu, gỗ còn chính là ngôn ngữ nghệ thuật. Những gương mặt nửa như trồi ra từ gỗ, nửa như lặn vào trong gỗ. Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng, lần đầu tiên gặp phù điêu của Đức đã thốt lên: “Bùi Đức làm cho tôi “giận”, vì nó tài quá, nhưng tôi giận rồi lại yêu nó quá!”.
Phù điêu của Bùi Đức độc đáo còn ở chỗ mỗi gương mặt người được gắn trên một mâm gỗ cổ còn nguyên màu thời gian. Anh nói rằng giá trị của tác phẩm ở chiếc mâm chứ không chỉ ở những khuôn mặt được tạo tác. Bằng cách đó, Bùi Đức cho những chiếc mâm gỗ cổ một tâm thế mới, một đời sống mới theo cách nhìn của nghệ sĩ. Điều Đức đặc biệt say mê là gọi ra vẻ đẹp trú ngụ bên trong những đồ vật cũ chứ không phá hủy nó hoặc biến nó thành cái khác.
Cũng với tinh thần ấy, Bùi Đức dùng những thân gỗ lớn vốn là ống bễ lò rèn độ thành loa thùng. Những chiếc loa dựng đứng, thô tháp, bản thân chúng là là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Mỗi thân gỗ gắn một phù điêu. Đức sắp các thùng loa thành hàng quây quanh bếp lửa, nhìn vào đó không khỏi liên tưởng đến những bức tượng kì bí của xứ sở huyền thoại nào xa xưa lắm.
Cuộc chơi này, với Đức là xa xỉ bởi anh được sáng tạo trong trạng thái không nghĩ. Bùi Đức của ngày xưa tài hoa nhưng nhiều nỗi niềm nên tranh của anh cũng trĩu trịt những ẩn ý. Đức của hôm nay rỗng rang, nhẹ tênh, bàn tay tạc tượng chưa bao giờ phải nghe mệnh lệnh của cái đầu. Trước khi làm tượng, anh chẳng suy nghĩ gì, chỉ cầm cưa lên và đặt trên gỗ. Đường chạy của lưỡi cưa đến đâu không hề có tính toán. Những gương mặt hiện ra trong gỗ không hề có định trước. Cứ thế, gã nghệ sĩ chìm trong niềm vui thanh thoát của cảm hứng. Có lẽ ít người có được tâm thế sáng tạo đó. Tác phẩm điêu khắc của Bùi Đức hôm nay là sự nhẹ nhõm đến thanh khiết của một người đã đạt đến trạng thái trẻ thơ – một lần nữa. Cái nhẹ, rỗng, trong văn vắt đó lại bồng bềnh trôi trên bao mặt tượng gồ ghề, gân guốc, thô mộc. Lạ lùng vậy đó!
Tháng 10 năm 2020, Bùi Đức tròn 53 tuổi, cũng là mười năm sau triển lãm tranh sơn mài đầu tiên. Anh quyết định kỉ niệm cái thời điểm đặc biệt này bằng một cuộc trưng bày nhỏ, 53 tác phẩm điêu khắc được treo lần này đánh dấu một chặng mới trên hành trình sống, sáng tạo của người họa sĩ tài hoa. Anh gọi cuộc trưng bày của mình bằng cái tên KHÔNG NGHĨ!!!
Một Số Tác Phẩm Điêu Khắc Tiêu Biểu Của Họa Sĩ Bùi Đức
Thông Tin Triển Lãm “Không Nghĩ”
Triển Lãm Phù Điêu – Vẻ Đẹp Của Không Nghĩ – Họa Sĩ Bùi Đức mở cửa đón tiếp quý vị từ ngày 30/10 – 09/11.
Thời gian: 08:30 – 21:30
Địa điểm: Nguyen Art Gallery – 31A Văn Miếu, Đống Đa, Hà Nội
Đậu xe ô tô: dọc đường Văn Miếu
Đậu xe máy: cạnh Chùa Bà Nành
