Tranh cát nghệ thuật là một trong những loại hình vẽ tranh nghệ thuật truyền thống độc đáo của Việt Nam. Khởi nguồn và phát triển trong giai đoạn Nghệ thuật Việt Nam hiện đại, tranh cát nghệ thuật đã trải qua nhiều sự thay đổi, tiến bộ trong nội dung và kỹ thuật hoạ cát. Một bức tranh nghệ thuật làm từ cát có giá trị nghệ thuật cao đòi hỏi sự chất lượng trong chất liệu làm tranh cũng như khả năng sáng tạo, sự khéo léo, tỉ mỉ của người nghệ sĩ, qua đó thể hiện được vẻ đẹp cốt lõi mang tinh thần dân tộc Việt Nam.
Tranh Cát Nghệ Thuật Là Gì
Contents
Tranh cát nghệ thuật là hình thức tạo hình nghệ thuật sử dụng cát màu, bột khoáng chất, tinh thể hoặc các sắc tố khác có nguồn gốc tự nhiên hay chất liệu tổng hợp để phối hợp tạo hình theo ý đồ nghệ thuật của người họa sĩ. Bên cạnh tên gọi là tranh cát, loại hình nghệ thuật này còn được gọi với tên là họa cát hoặc họa cát kim sa.
Phân Loại Tranh Cát Nghệ Thuật
Tranh cát nghệ thuật được chia thành 2 loại là tranh cát động và tranh cát tĩnh. Mỗi loại tranh cát sẽ có những điểm riêng biệt và chứa đựng những ý nghĩa khác nhau nhưng tựu chung lại đều mang giá trị nghệ thuật cao. Tại Việt Nam, tranh cát tĩnh phổ biến hơn so với tranh cát động.
Tranh Cát Nghệ Thuật Tĩnh
Tranh nghệ thuật cát tĩnh là hình thái họa cát mà sử dụng cát màu rải chồng lớp lên khung kính để tạo hình. Một tác phẩm tranh cát nghệ thuật hoàn thiện có thể mất từ 10-20 ngày, trong khoảng thời gian này, để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo hết sức cần sự công phu, khéo léo, kiên nhẫn và quan trọng là sự đam mê nghệ thuật. Cũng chính vì được thực hiện trong thời gian lâu và đòi hỏi kỹ thuật cao mà giá thành của tranh cát thường khá cao. Xét về góc độ nghệ thuật, giá trị của một bức tranh cát tĩnh được thể hiện thông qua khả năng phối màu và nét vẽ của người nghệ sĩ.
Tranh Cát Nghệ Thuật Động
Khác với tranh cát tĩnh được thực hiện trong thời gian dài, tranh cát động được thể hiện trực tiếp trên sân khấu dưới dạng câu chuyện có nội dung và lồng ghép âm nhạc sống động. Loại hình họa cát này được vẽ trên mặt kính trắng đục có đèn chiếu sáng bên dưới, do đó, nguyên tắc cơ bản để thể hiện trọn vẹn nét đẹp nghệ thuật là sự tương phản giao thoa giữa nền kính sáng và màu cát đen. Dù màu sắc sử dụng không đa dạng nhưng tranh cát động lại có sắc độ tốt, đem lại hiệu ứng gần xa cho người xem.
Dù được chia làm hai loại hình nhưng tới nay, tranh cát động đã có sự phát triển vượt bậc hơn so với loại hình tranh cát tĩnh bởi với sự hỗ trợ từ ánh sáng, âm nhạc kết hợp , biểu diễn nghệ thuật vẽ tranh nghệ thuật cát động có thể đem lại nhiều khung bậc cảm xúc cho người xem.
Nguồn Gốc Lịch Sử của Tranh Cát Nghệ Thuật
Tranh cát nghệ thuật đã có lịch sử lâu đời tại nhiều nơi trên toàn thế giới, tuy nhiên vào thời kỳ đầu, loại tranh này chỉ phục vụ chủ yếu cho mục đích chữa bệnh và tôn giáo. Từ xa xưa, thổ dân Tây Nam Mỹ hay Úc thường gọi tranh cát dưới tên Dry Painting và các thầy lang hay pháp sư sẽ vẽ tranh trên mặt đất hay các tấm da động vật hoặc tấm vải. Không chỉ đơn thuần là bức tranh, người dân tại đây hết sức tôn kính coi tranh cát như một hình thức mang ý nghĩa tâm linh và khi thực hiện họ sẽ đều tuân theo một quy tắc lễ nghi cũng như trình tự nghiêm ngặt.
Vẽ tranh cát nghệ thuật không chỉ được coi là một bộ môn nghệ thuật mà nó còn thể hiện nét đẹp của những nền văn hóa khác nhau. Bắt nguồn từ các bộ tộc, thổ dân Nam Mỹ và Châu Úc với ý nghĩa tôn giáo thiêng liêng cao quý, tranh cát thường được sử dụng để tế thần linh tại các buổi lễ trang trọng.
Tại Phật giáo Tây Tạng, nghệ thuật tranh cát còn được gọi với cái tên khác là Mạn Đà Là. Cũng vì đại diện cho Phật Giáo nên tranh cát thường mang ý nghĩa tâm linh cõi Phật.
Tại Mỹ, trong thời kỳ cận đại, tranh cát nghệ thuật phát triển đầu tiên với một trong những bậc thầy nghệ thuật nổi tiếng là nghệ nhân Andrew Clemens. Do di chứng của bệnh viêm não, ông bị điếc từ nhỏ nhưng ngay từ năm 19 tuổi, ông đã tạo ra những tác phẩm tranh cát nghệ thuật hết sức chi tiết với màu sắc sống động bằng cách thu cát có trong tự nhiên và rải chúng trong các lọ thủy tinh. Khi truyền bá sang các nước khác như Anh, Ấn Độ, tranh cát nghệ thuật cũng được biến tấu dưới nhiều hình thức khác nhau.
Nghệ thuật vẽ tranh cát tại Nhật Bản bắt nguồn từ thế kỷ thứ 15 dưới thời các Shogun. Tranh cát tại đây lại có nét độc đáo riêng được thể hiện qua sự tỉ mỉ trong từng chi tiếng và độ bền với thời gian. Không chỉ cát mà cả sỏi, đá cùng với dụng cụ như lông chim, cọ mềm, thìa,… cũng được sử dụng bởi các nghệ nhân Nhật Bản để không chỉ tạo ra khung cảnh thiên nhiên đẹp mà còn đem lại hiệu ứng hình ảnh chân thực, có chiều sâu cho tác phẩm nghệ thuật tranh cát đó.
Dù có lịch sử phát triển khá lâu dài nhưng phải tới khi loại hình tranh cát động được truyền thông quảng bá thông qua các chương trình truyền hình thì tranh cát nghệ thuật mới thực sự được yêu thích và quan tâm.
Ở Việt Nam, tranh cát nghệ thuật được khai sinh từ năm 1997, trải qua thời kỳ phát triển dài với nhiều tên tuổi họa sĩ nổi bật như Ý Lan, Phan Anh Vũ,… loại hình tranh nghệ thuật này mới trở nên phổ biến tại Việt Nam và có chỗ đứng trong nghệ thuật tranh cát quốc tế. Bốn thể loại chính của tranh cát nghệ thuật Việt Nam xoay quanh phong cảnh, chân dung, con người lao động và thư pháp nhằm thể hiện nét đẹp giản dị mang linh hồn người Việt Nam.
Chất Liệu Làm Tranh Cát Nghệ Thuật
Để tạo ra một tác phẩm tranh cát nghệ thuật, chất liệu quan trọng nhất được sử dụng chắc chắn phải kể đến là cát. Đất nước Việt Nam ta sở hữu đường bờ biển dài hơn 3.000 km2, do đó không khó trong việc tìm nguyên liệu cát để làm tranh. Ngoài cát biển thường được lấy tại Phan Thiết hoặc bờ biển miền Trung Nam Bộ, người nghệ nhân còn có thể sử dụng cát từ sông, suối, tuy nhiên, loại cát được sử dụng phải thật mịn và được lọc sạch tạp chất. Do đó người họa cát khi chọn mua cát cần xem kỹ bề mặt của cát.
Ngoài độ mịn thì cần quan tâm màu sắc của cát để tạo nên sự sống động và tính chân thực cho tác phẩm tranh cát. Khi mua tranh nên chọn những loại cát có màu sắc càng tự nhiên càng tốt. Nước ta hiện nay được thống kê có khoảng 81 màu cát tự nhiên, nhưng với yêu cầu về tính đa dạng và yếu tố tả thực trong tranh thì con số này vẫn còn khá ít ỏi. Do đó người ta đã nghĩ ra cách nhuộm cát để có được màu sắc mong muốn. Trong quá trình chọn mua cát nhân tạo, để tác phẩm nghệ thuật tranh cát bền lâu với thời gian, nên chọn loại cát đã được nhuộm màu chuyên dụng.
Kỹ Thuật Vẽ Tranh Cát
Kỹ Thuật Vẽ Tranh Cát Động
Đối với loại hình biểu diễn tranh cát động, các đạo cụ được sử dụng cũng được thiết kế chuyên nghiệp hơn để đem lại hiệu ứng hình ảnh rõ nét cũng như cảm xúc cho người xem trực tiếp. Để tạo đường nét rõ ràng và chiều sâu cho màn trình diễn, màn hình LED sẽ được sử dụng để thay thế cho màn hình chiếu thông thường. Bên cạnh đó, yếu tố ảnh hưởng còn bao gồm độ mịn của cát, độ sáng từ bàn vẽ, màu cát được sử dụng, tần số camera, đường truyền tín hiệu, hệ thống âm thanh lồng ghép,…để tạo ra hiệu ứng lung linh, huyền ảo.
Với chỉ 1 ít cát (tầm 1,5 kg) cùng mặt kính màu trắng đục (kích thước 60x80cm) kết hợp bên dưới là hệ thống đèn chiếu sáng là người nghệ nhân đã có thể hoàn thiện tác phẩm tranh cát. Để đạt được kết quả mong muốn trên khía cạnh nghệ thuật, nguyên tắc cơ bản cần đáp ứng là sự tương phản giữa nền sáng mặt kính với màu đen từ cát để tạo hình ảnh. Dù không được đa dạng trong màu sắc sử dụng nhưng tranh cát động lại được đánh giá cao bởi sắc độ và tạo được hiệu ứng về không gian xa gần cho bức tranh.
Do sự tối giản từ màu sắc tới đạo cụ làm tranh nên lúc này đòi hỏi kỹ thuật tay nghề cao từ người họa cát. Với sự khéo léo của người họa sĩ, chỉ trong vòng giây lát là từ một bức tranh đã được thay đổi sang bức tranh khác hình thành nên một câu chuyện có nội dung. Cả quá trình thể hiện được ghi lại bằng camera, sau đó trong quá trình xử lý hậu kỳ sẽ ghép thêm nhạc để sống động hóa tác phẩm và lôi cuốn người xem.
Xuyên suốt quá trình biểu diễn tranh cát, người nghệ sĩ sẽ sử dụng một nền nhạc có nhiều khung bậc cảm xúc khác nhau từ nhẹ nhàng cho tới cao trào kết hợp với phong cách diễn xuất đa dạng, độc đáo. Cũng chính bởi lí do đó mà trong quá trình thể hiện tranh cát động còn yêu cầu một không gian yên tĩnh và một sự làm việc chăm chỉ không ngừng.
Kỹ Thuật Vẽ Tranh Cát Tĩnh
Vào thời kỳ đầu, tranh cát Việt Nam còn khá tối giản về màu sắc và đối tượng được thể hiện trong tranh cũng chỉ là những hoa văn, hình khối đơn giản. Tuy nhiên, trải qua thời gian dài phát triển và đổi mới, kỹ thuật làm tranh cát ngày càng được nâng cao, đạt độ thẩm mỹ cao và có chiều sâu trong nội dung cũng như cách thể hiện cảm xúc.
Nếu tranh cát động được thể hiện dựa theo một cốt truyện có nội dung thì tranh cát tĩnh hướng tới đối tượng cụ thể như chân dung, thư pháp, con người lao động, cuộc sống thường nhật để tôn vinh vẻ đẹp giản dị và hồn Việt thông qua tác phẩm tranh cát. Đối với tranh cát động, người nghệ sĩ tập trung thể hiện câu chuyện còn các chi tiết được thể hiện chỉ mang tính ước lệ, ngược lại, với dòng tranh cát tĩnh, yếu tố về chi tiết hình ảnh được đề cao đánh giá hơn đòi hỏi sự điêu luyện trong kỹ thuật họa cát của người nghệ sĩ.
Quá trình làm tranh cát nghệ thuật với những thao tác nhẹ nhàng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn ở người nghệ nhân. Do đối tượng được đề cập trong tranh cát tĩnh cố định nên đòi hỏi độ chính xác và sự đầu tư công sức từ quá trình chọn màu cát tới kỹ năng đi nét, trải cát để thể hiện được thần sắc của đối tượng nghệ thuật. Một bức tranh nghệ thuật cát hoàn thiện đòi hỏi phải có chuẩn xác tới từng mi li mét trong cách phối màu cũng như điều chỉnh độ sáng tối để có thể thổi hồn vào cho nhân vật, đem lại thần khí cho tác phẩm tranh cát.
Cùng với sự đi lên và phát triển không ngừng của xã hội và nhu cầu về thẩm mỹ ngày càng được đề cao, tranh cát nghệ thuật cũng dần được hoàn thiện và chạm đến những tâm hồn của người đam mê nghệ thuật. Tranh cát nghệ thuật ở Việt Nam không chỉ được coi trọng bởi kỹ thuật họa tranh của người nghệ sĩ mà còn vì những giá trị về tinh thần, là món quà tặng, món đồ lưu niệm ý nghĩa mang đậm cốt lõi tinh hoa của đất nước.
