Edgar Degas (1834-1917) – cái tên đồng nghĩa với những cô vũ công ballet duyên dáng nhưng đầy mỏi mệt, những đường pastel sắc sảo và góc nhìn “lén lút” khiến người xem phải giật mình thốt lên: “Ồ, ông ấy nhìn thấy cả những điều mình không dám nhìn!”. Là một trong những trụ cột của trường phái Ấn tượng Pháp, song Degas luôn miệng bảo “Tôi là kẻ hiện thực cơ” và kiên quyết ở trong studio thay vì chạy ra ngoài trời như Monet hay Renoir. Bài viết này sẽ mang đến cái nhìn đầy đủ, dễ hiểu nhất về tiểu sử họa sĩ Edgar Degas, hành trình sự nghiệp đầy kịch tính, những tác phẩm tiêu biểu của Edgar Degas khiến thế giới mê mẩn, và di sản của Edgar Degas vẫn sống mãi đến hôm nay – kể cả ở Việt Nam, nơi các thế hệ họa sĩ Đông Dương từng say mê phong cách quan sát tinh tế của ông.
Tiểu Sử – Họa Sĩ Edgar Degas Là Ai?
Hilaire-Germain-Edgar De Gas sinh ngày 19 tháng 7 năm 1834 tại Paris trong một gia đình ngân hàng giàu có và yêu nghệ thuật. Cha ông, Auguste De Gas, là chủ ngân hàng người Pháp gốc Ý, còn mẹ – Célestine Musson – mang dòng máu Creole từ New Orleans, mang đến cho Degas chút tinh thần phiêu lưu Mỹ. Năm 13 tuổi, mẹ mất – cú sốc lớn khiến cậu bé Edgar trở nên khép kín, ít nói nhưng quan sát mọi thứ bằng đôi mắt sắc như dao.
Dù học luật theo ý cha, Degas nhanh chóng bỏ để sách vở sang một bên và lao vào vẽ. Năm 1855, ông vào École des Beaux-Arts, học dưới Louis Lamothe – học trò của Ingres – người nhồi vào đầu ông triết lý “đường nét là tất cả”. Từ 1856-1859, Degas dành ba năm ở Ý sao chép các bậc thầy Phục hưng, đặc biệt mê Raphael và Michelangelo. Về Paris, ông bắt đầu với tranh lịch sử hoành tráng nhưng nhanh chóng chán: “Tôi muốn vẽ cái đang xảy ra cơ!”
Degas chưa bao giờ kết hôn, sống cô độc nhưng đầy đam mê. Từ năm 40 tuổi, ông bắt đầu mờ mắt dần (do bắn súng trong chiến tranh Pháp-Phổ), cuối đời gần như mù hoàn toàn nhưng vẫn sáng tác bằng pastel và điêu khắc. Ông mất ngày 27 tháng 9 năm 1917 tại Paris, thọ 83 tuổi, để lại hơn 2.000 tác phẩm – phần lớn là vũ công, phụ nữ tắm rửa và trường đua ngựa.
Chủ đề chính trong tranh Edgar Degas không phải thiên nhiên mà là con người hiện đại – đặc biệt là phụ nữ trong những khoảnh khắc riêng tư, mỏi mệt, chân thực đến mức đôi khi bị chê là “xấu xí”. Đó chính là tài năng đặc biệt nhất của ông: nhìn thấy vẻ đẹp trong sự thật trần trụi.
Sự Nghiệp Của Họa Sĩ Edgar Degas
Sự nghiệp của họa sĩ Edgar Degas kéo dài hơn sáu thập kỷ, chuyển từ tranh lịch sử cổ điển sang chủ nghĩa hiện thực đô thị và cuối cùng trở thành một trong những tên tuổi lớn nhất của trường phái Ấn tượng – dù ông luôn từ chối nhãn “Ấn tượng”.
Từ những năm 1860, Degas chuyển hướng sang đề tài hiện đại: quán cà phê, trường đua ngựa, và đặc biệt là hậu trường ballet – nơi ông mua vé xem tập luyện chứ không xem biểu diễn. Ông tham gia 7/8 triển lãm Ấn tượng (1874-1886), nhưng luôn cãi tay đôi với các đồng nghiệp: “Các anh vẽ ánh sáng ngoài trời à? Tôi vẽ trong studio, thật hơn nhiều!”.
Cảm hứng của Edgar Degas đến từ Ingres (đường nét), Delacroix (màu sắc), tranh in gỗ Nhật Bản ukiyo-e (bố cục bất đối xứng) và đặc biệt là nhiếp ảnh – ông là một trong những họa sĩ đầu tiên dùng góc nhìn cắt cúp, lệch lạc như ảnh chụp. Ông thử nghiệm pastel chồng lớp dày đến 20 lớp, tạo hiệu ứng lung linh chưa từng có, đồng thời sáng tạo trong điêu khắc (hơn 150 tượng vũ công, hầu hết chỉ được đúc đồng sau khi ông mất).
Cuối đời dù gần mù, Degas vẫn sáng tác cuồng nhiệt với màu sắc bùng nổ – những bức pastel muộn như pháo hoa cảm xúc. Ông là người tiên phong biến nghệ thuật từ “cái đẹp lý tưởng” thành “cái đẹp của cuộc sống thực” – ảnh hưởng sâu sắc đến Picasso, Toulouse-Lautrec và cả điện ảnh hiện đại.
Tác Phẩm Tiêu Biểu
Tác phẩm của Edgar Degas đa dạng và phong phú, với hơn 2.000 bức tranh, pastel, bản in và điêu khắc được tạo ra suốt sự nghiệp kéo dài sáu thập kỷ. Ông đặc biệt nổi tiếng với việc khắc họa cuộc sống đô thị Paris thế kỷ 19, nơi chủ đề chính trong tranh Edgar Degas xoay quanh vũ công ballet, phụ nữ khỏa thân trong sinh hoạt hàng ngày, trường đua ngựa và các cảnh quán cà phê. Không chỉ dừng ở vẻ đẹp bề mặt, các tác phẩm này thường mang tính phê phán xã hội tinh tế, thể hiện tài năng của Edgar Degas trong việc sử dụng góc nhìn bất ngờ, màu sắc sống động và kỹ thuật pastel chồng lớp độc đáo. Dưới đây là một kiệt tác nghệ thuật tiêu biểu nhất, đại diện cho các giai đoạn sáng tạo của ông, kèm theo phân tích ngắn gọn để bạn dễ hình dung và cảm nhận cảm hứng của Edgar Degas từ cuộc sống thực.
The Dance Class (Lớp Học Múa, 1873-1876): Bức tranh sơn dầu kinh điển tại Musée d’Orsay. Góc nhìn lệch, ánh sáng từ cửa sổ, các vũ công mỏi mệt sau giờ tập, ông thầy Jules Perrot chống gậy – tất cả tạo nên một vở kịch hậu trường sống động. Đây là minh chứng rõ nhất cho tài năng quan sát “rình rập” của Degas.
Little Dancer Aged Fourteen (Vũ Công Nhỏ 14 Tuổi, 1878-1881): Bức tượng gây sốc nhất lịch sử mỹ thuật: cô bé Marie van Goethem mặc váy tutu thật, tóc thật, đứng tư thế cổ điển. Triển lãm 1881, công chúng Paris la ó “giống khỉ quá thực!”. Nay là biểu tượng của chủ nghĩa hiện thực, có bản đồng ở hầu hết bảo tàng lớn thế giới.
L’Absinthe (Rượu Absinthe, 1876): Người phụ nữ ngồi chết lặng bên ly rượu độc, mắt trống rỗng, bên gã đàn ông xa lạ. Bức tranh bị Anh cấm trưng bày vì “đồi bại”. Một cú tát vào xã hội Paris hào nhoáng.
The Tub (Chậu Tắm, 1886): Đỉnh cao loạt khỏa thân pastel. Góc nhìn từ trên xuống, người phụ nữ cúi gập, màu pastel chồng lớp rực rỡ khiến da thịt như phát sáng. Hiện đại đến mức thời đó không ai cũng shock.
Tác phẩm của Edgar Degas khác đáng chú ý bao gồm Place de la Concorde (1875) với góc nhìn đô thị hiện đại, The Rehearsal (1878–1879) tiếp tục chủ đề ballet hậu trường, Dancers in Blue (1890) với màu sắc pastel rực rỡ, và hàng trăm bức pastel vũ công giai đoạn muộn (khoảng 1890–1910) – nơi màu sắc bùng nổ như pháo hoa dù ông gần mù, thể hiện sự kiên cường đáng ngưỡng mộ. Những tác phẩm này không chỉ làm phong phú di sản của Edgar Degas mà còn truyền cảm hứng cho nghệ thuật hiện đại, từ hội họa đến điện ảnh.
Di Sản và Ảnh Hưởng
Di sản của Edgar Degas là thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nghệ thuật: không cần đẹp lung linh, chỉ cần thật là đủ mạnh. Ông là người tiên phong dùng góc nhìn hiện đại (sau này điện ảnh học theo rất nhiều), biến pastel thành công cụ chính, và đưa điêu khắc từ lý tưởng hóa sang hiện thực.
Ở Việt Nam, các họa sĩ Đông Dương như Tô Ngọc Vân, Nguyễn Phan Chánh đều chịu ảnh hưởng từ Ấn tượng Pháp, mà Degas là một phần quan trọng. Nhiều bản replica “Little Dancer” từng xuất hiện tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM và Hà Nội. Lời Degas “Nghệ thuật không phải là những gì bạn thấy, mà là những gì bạn làm người khác thấy” vẫn được trích dẫn rộng rãi trong các trường mỹ thuật Việt.
Edgar Degas là biểu tượng của nghệ thuật ballet và sự quan sát tinh tế cuộc sống hiện đại. Ông không chỉ là họa sĩ tiên phong mà còn là nhà điêu khắc tài ba, kẻ sĩ cô độc nhưng kiên cường, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử mỹ thuật thế giới.
